Banda archipel met een gruwelijke geschiedenis

Velen van jullie weten niets over de Zuid Molukse eilandengroep Banda, ik ook niet. Het wordt voor mij ook een ontdekkingstocht die komende nacht begint met de boottochtAmbon - Banda Neira.

Naast het zijn van een tropische verrassing kent Banda ook een van de meest gruwelijke geschiedenis van koloniaal Nederland. Een van de grootste genocides die Nederland heeft gepleegd door Jan Pieterszoon Coen heeft hier plaatsgevonden. Wie kent hem niet als held uit onze geschiedenisboekjes, zijn standbeeld in Nederland en de vernoeming van de Coen tunnel. Ik wil jullie (net als ik) vooraf meenemen in de informatie over de Banda archipel.

Stel je de kaart vanIndonesiëvoor. Weet je waar Bali ligt? En Lombok? Zo’n 300 km ten westen van Lombok, voorbij Sumbawa, ligt Komodo eiland, en zo’n 1000 km ten noordoosten van dit eiland liggen de Banda eilanden. Ver afgelegen van de typische Indonesische hotspots, maar dat betekent absoluut niet dat je het maar moet overslaan. Zeker niet als je op zoek bent naar een wat ‘rauwere’ reiservaring, met bestemmingen waar ze weinig tot geen Engels spreken, er vrijwel geen westerse restaurants zijn en de infrastructuur primitief is. In ruil daarvoor vind je op de Banda eilanden ongerepte natuur en authentieke dorpjes, en ben je écht ‘off the beaten track’.

Over de Banda eilanden

Witte stranden, een kleurrijke onderwaterwereld en fascinerende verhalen. De Banda Eilanden bestaan uit tien verschillende, kleine eilanden in het midden van deMolukken. De grootste twee eilanden, Pulau Neira en Pulau Banda Besar, krullen zich om een vulkaan, de Gunung Api. De vulkaan loopt door onder water, en door de vulkanische bodem is hier een enorm kleurrijke onderwaterwereld te vinden. De twee eilanden waren ooit de uitvalsbasis voor de Verenigd Oost Indische Compagnie, omdat hier nootmuskaat en kruidnagel groeide en Nederland daar gretig in handelde. De omringende eilandjes Hatta, Ai en Neilaka worden omringd door tropische witte stranden, vanwaar je zo een prachtige onderwaterwereld inloopt. De indrukwekkende geschiedenis gecombineerd met de onaangetaste, wilde natuur maakt de Banda eilanden een bestemming voor ieders bucketlist, ook als je niet duikt of snorkelt.

Bezienswaardigheden

Vanaf de haven van Banda Neira vind je gemakkelijk een lokale gids die je meeneemt langs de markt naar het museum en uiteindelijk het Fort Belgica, vanwaar je prachtig uitzicht hebt over het eiland. Hij zal je alles vertellen over de nootmuskaat en kruidnagel handel tijdens je hike omhoog langs de kruidnagelbomen, want ondanks dat dit gebied van Indonesië eeuwenlang is uitgebuit voor de winst van China, India, Arabië en Nederland lijken de locals erg trots op hun thuis. Nabij Fort Belgica ligt ook een ander fort; Fort Nassau. Deze is minder indrukwekkend, maar toch een bezoek waard als je de in de buurt bent.

Een andere interessante bezienswaardigheid op Banda Neira is het IstanaMini, oftewel het mini paleis. Dit landhuid behoorde vroegertot een machtige Nederlandse controleur. De koloniale sfeer is ook weerspiegelt in de tuin van het huis, waar een beeld van Koning Willem de Derde staat. In het museum liggen tientallen voorwerpen en oude munten die je een idee geven van hoeveel macht de Nederlandse kolonisten hadden op dit kleine eiland.

Vervoer op de Banda eilanden

Tussen de verschillende eilanden reis je uiteraard per boot. De afstanden zijn klein, dus je bent niet heel lang onderweg. Als je op Banda Neira aankomt kun je lopend alle bezienswaardigheden en de meeste accommodaties bereiken. Als de afstanden toch te groot worden kun je een fietstaxi of een motortaxi nemen.

Overnachten op de Banda eilanden

In het haventje van Banda Neira vind je een handvol guest houses en goedkopere hotels, sommige zelfs in oud Nederlandse koloniale stijl. Voor zo’n 15 euro per nacht heb je een comfortabele slaapplek met ontbijt, en om de hoek vind je genoeg kleine eettentjes of restaurantjes. We raden aan om van te voren te boeken, aangezien de Banda eilanden ieder jaar populairder worden.

Geschiedenis

Met een vloot van dertien expeditieschepen kwam admiraalPieterszoon Verhoeven op 8 april 1608 aan in Banda Neira. De Heeren Zeventien, de directeuren van de VOC in Amsterdam gaven Amdiraal Pieterszoon Verhoeven een opdracht, zoals beschreven doorFrederik Willem Stapel in ‘Geschiedenis van Nederlandsch Indië’:“We vragen uw aandacht voor de eilanden waar kruidnagel en nootmuskaat groeien en we geven u de opdracht om deze eilanden in te nemen voor de VOC, door te onderhandelen en anders met geweld.”

Al heel lang staat Banda bekend als de belangrijkste producent van nootmuskaat (Myristica fragrans) waarvan de gedroogde bloem foeliewordt genoemd. Het vleesvan de nootmuskaat wordt omhult door deze bloem. Nootmuskaat en foelie worden al eeuwenlang gebruikt als specerijen en het nodigde de Europeanen uit om naar dit gebied te komen.

Eenmaal aangekomen in Banda kwam Verhoeven erachter dat de Britten, onder leiding van Kapitein William Keeling, handel hadden gedreven met de Bandanezen en andere Nederlandse handelaars. Hij was niet blij, met name omdat de Bandanezen eerder hadden geweigerd om met hem te onderhandelen. Hij vertrok daarna met driehonderd troepen naar het eiland Naira om daar Fort Nassau te bouwen, precies op de plek waarhet voormalige Portugese fort had gestaan.

Toen de Bandanese‘Orangkaya’ – lokaal leider of gerespecteerd figuur – de bouw van het fort zag vorderen wilde hij alleen onderhandelen onder voorwaarde datde Nederlanders een gijzelaar zouden meebrengen. Verhoeven ging daarmee akkoord en wees een tweetal handelaars aan, genaamd Jan de Molre enNicolaas de Visscher. De daaropvolgende maand begaf Verhoeven zich naar de afgesproken ontmoetingsplek. Met zich meebrengend: de raad van kapiteins, handelaren, volledig uitgeruste troepen en een Britse gijzelaar als garant stelling. Maar na aankomst op de plek van onderhandeling aan de Oostkust van het eiland Naira, was er geenOrangkaya te bekennen.

Het oogsten van de nootmuskaat, beeld:Reiner Lesprenger

Verhoeven wees zijn tolk Adriaan Ilsevier aan om op zoek te gaan naar de Orangkaya. In een klein bos waar nu de moskee van Kampung Baru staat, vond Ilsevier de‘Orangkaya’s. Bij het zien van de volledig uitgeruste troepen raaktenze bang en vroegenVerhoeven om hen alleen tegemoet te treden met een handjevol mensen. Verhoeven heeft daarna een ontmoeting met dezeOrangkaya’sgehad op de plek die nu bekend staat als Kampung Verhoeven. Het bleek een val te zijn. Samen metJacob van Groenwegen en 26 andere Nederlanders werd Verhoeven vermoord. Jan Pieterszoon Coen, die op dat moment de secretaris van Verhoeven was, was getuige van het incident.

Na Verhoeven’s dood wordt AdmiraalSimon Janszoon Coen de nieuwe commandant. Onder zijn leiding werdde bouwvan Fort Nassau voltooid.

In 1617 wezende Heeren ZeventienJan Pieterzoon Coen aan als de Gouverneur Generaal. Nadat hij het hoofdkwartier van de VOC inBatavia had gevestigd, wilde Coen het monopolie op nootmuskaat op Banda veroveren. Tot dan toe waren de Nederlanders daar nooit in geslaagd omdat hun verkoopprijs hoger was dan die van de Britten of de lokale handelaren. Coen was ervan overtuigd dat dit monopolie alleen verkregen kon worden door de lokale Bandanezen uit te schakelen en hen uit het gebiedte verdrijven.

In 1621 gaf Coen persoonlijk leiding aan de verovering van de Banda eilanden. Hij vertrok met een vloot van dertien grote schepen, een aantal verkenningsboten, veertig zeilboten en sloepen. Er gingen 1600 Nederlandse soldaten mee, 300 Javaanse dwangarbeidersen ook een aantal vrijgekochte slaven. Nadat ze in Fort Nassau aankwamen, gingen Coen en zijn manschappen over tot de aanval op het eiland Lontor en slaagden erin om het hele eiland te bezetten. Het dorp Selamon werd als hoofdkwartier ingericht. Het dorpshuis werd het kantoor van de Bandanese gouverneur kapitein Martin ‘t Sonck. Van de moskee naast het dorpshuis werd een onderkomen voor de soldaten gemaakt, ondanks de tegenwerpingen van Jareng, deOrangkayavan Selamon.

Op een avond viel de hangende lamp van de moskee op de grond. Omdat‘t Sonck dacht dat het een aanval was, beschuldigde hij de inwoners van Lontor van deelname. Die nacht gaf ‘t Sonck zijn soldaten de opdracht om de vluchtende dorpelingen, die beschermingzochten in de heuvels, achterna te gaan. Elke inwoner die ze te pakken kregen werd vermoord. Hun huizen en schepen werden verbrand of vernield. Het aantal mensen dat erin slaagde om te ontsnappen bedroeg driehonderd. Zij zochten bescherming bij de Engelsen of vluchten naar de eilanen Kei en Aru. Er vielen minimaal 2.500 doden; enerzijds door de beschietingen en vervolgingen, anderzijds door uithongering. Na het bloedbad zouden slechts 480 van de totaal 14.000 inwoners op de Banda eilanden overblijven.

Ook deOrangkayawerden opgepakt op beschuldiginghet verzette hebben aangewakkerd. Acht van de meest invloedrijkeOrangkaya werden gevangen gezet in bamboe kooien, net buiten Fort Nassau. Zes Japanse beulen drongennaar binnen en hakten hun lichamen in vieren. Daarna onthoofden ze ook de 36 andere Orangkayaen verminkten de lichamen. De hoofden werden van de lichamen gescheiden. De afgehakte hoofden en lichamen werden op bamboesperen gespietst en in het openbaar vertoond. Het bloedbad van 44 Orangkayavond plaats op 8 mei 1621.

Toende plaatselijkebevolking er niet meer was brachtCoen mensen vanandere regio’s naar het eiland. De meesten van hen kwamen uitMakassar maar er waren ook Buginezen, Maleiers, Javanen, Chinezen, een aantal Portugezen, MolukkersenButonezen. De VOC verpachttede nootmuskaat plantages aan voormalige soldaten en ander VOC personeel. Het werkvolk bestond uit slaven die afkomstig waren uit de hele archipel. De oogst werd verkocht aan de VOC.

Op de plaats van het bloedbad is het Parigi Rantemonumentopgericht. Gegraveerd zijn denamen van veertigBandanese vrijheidsstrijders enOrangkaya, aangevuldmet namen van Indonesische vrijheidsstrijders die ooit naar Banda waren verbannen, zoals: Tjipto Mangunkusumo, Iwa Kusumasumantri, Hatta, enSjahrir.

Nog een nachtje varen en dan ga ik het daar allemaal zelf mee maken….